Ecrimisil, başka bir deyişle haksız işgal tazminatı; kötüniyetli olan haksız işgalcinin söz konusu işgali ile mal sahibini zarara uğratması sonucu mal sahibinin başvurabileceği zarar giderme metodudur. Türk Medeni Kanunu (TMK) madde 995’te “İyiniyetli olmayan zilyet, geri vermekle yükümlü olduğu şeyi haksız alıkoymuş olması yüzünden hak sahibine verdiği zararlar ve elde ettiği veya elde etmeyi ihmal eylediği ürünler karşılığında tazminat ödemek zorundadır. İyiniyetli olmayan zilyet, yaptığı giderlerden ancak hak sahibi için de zorunlu olanların tazmin edilmesini isteyebilir.
İyiniyetli olmayan zilyet, şeyi kime geri vereceğini bilmediği sürece ancak kusuruyla verdiği zararlardan sorumlu olur.” şeklinde hüküm altına alınan ecrimisil tazminatı, mülkiyet hakkı ve mülkiyet hakkının beraberinde getirdiği kullanma, yararlanma ve tasarruf etme olanaklarının kullanımını malik açısından garanti altına almak ve bu hakları tüm haksız müdahalelere karşı korumak adına oluşturulmuştur. Bir taşınır veya taşınmaz malda kötüniyetli ve malik olmayan zilyet tarafından mal sahibinin eşyası üzerinde mülkiyet hakkı kullanımına girecek herhangi bir davranışta bulunulması, malikin kötüniyetli ve malik olmayan zilyede karşı ecrimisil talep edebilmesini sağlayacaktır.
Zilyedin, hiçbir hukuki dayanağı olmaksızın mal sahibinin hukuk alanına müdahalesi ve bu müdahale ile taşınır ya da taşınmazın üzerinde bir süre hakimiyet kurması, ilgili müdahaleyi haksız ve hukuka aykırı kılmaya yeterlidir. Söz konusu müdahale sonucunda zarar gören mal sahibi işbu zararının tazminini talep edebilecektir. Bu kapsamda talep edilebilecek zararlar; haksız işgalden doğan normal kullanma sonucu eskime şeklindeki olumlu zarar, kullanmadan doğan olumlu zarar ve malik ya da zilyedin yoksun kaldığı fayda olan olumsuz zararlardır.
Nitekim Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 22/06/2021 tarih ve 2020/720 E. 2021/802 K. sayılı ilamında, “Ecrimisil, haksız işgal nedeniyle tazminat olarak nitelendirilen özel bir zarar giderim biçimi olması nedeniyle, en azı kira bedeli, en fazlası mahrum kalınan gelir kaybı karşılığı zarardır.” demekle ecrimisil talebinin sınırlarını ortaya koymuştur. Söz konusu zararların tazmini için dikkat edilmesi gereken husus zamanaşımıdır.
Zira ecrimisil davalarında 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanmakta olup bu süre dava tarihinden itibaren geride bırakılan 5 yılı kapsamaktadır. Başka bir deyişle dava tarihinden başlamakla hesap edilen geriye dönük yalnızca 5 yıl için haksız işgal nedeniyle ecrimisil talebinde bulunulabilir. Ecrimisil davası, davalının yerleşim yerindeki Asliye Hukuk Mahkemeleri’nde açılmalıdır.
BİRLİKTE MÜLKİYET DURUMU
Bilindiği üzere hukukumuzda birlikte mülkiyet kavramı, elbirliği mülkiyeti ve paylı mülkiyet kavramlarının üst çatısı mahiyetindedir. Elbirliği mülkiyetinde malikler, mülkiyet konusu eşyayı tek başına kullanma yetkisine haiz değilken, paylı mülkiyette malikler paylı mülkiyete konu eşyayı ancak TMK m. 688 vd. maddelerinde belirtilen şartlara göre kullanabilmektedir.
- HAKSIZ İŞGALCİ PAYDAŞ VEYA ORTAKLARDAN BİRİ DEĞİL İSE;
Haksız işgalci paydaşlardan biri değil ise, bu durumda ecrimisil talebi her paydaşın kendi oranına göre, haksız işgalci elbirliği mülkiyetinin ortaklarından biri değil ise tüm ortakların birlikte hareket etmesiyle gerçekleştirilmelidir.
- HAKSIZ İŞGALCİ PAYDAŞ VEYA ORTAKLARDAN BİRİ İSE;
Elbirliği mülkiyetinde ortaklardan biri haksız işgalci konumunda ise, paydaşlardan biri öteki paydaşların olurlarını almadan veya miras şirketine temsilci atanmadan tek başına ortak taşınmazdan yararlanmasına engel olan ortaklar aleyhine ecrimisil davası açabilir. Ancak, o paydaşın, payına karşılık çekişmesiz olarak kullandığı veya kullanılabileceği bir kısım yer varsa açacağı ecrimisil davasının dinlenme olanağı yoktur.
Paylı mülkiyette paydaşlar arasında haksız kullanımın bulunduğu hallerde ecrimisil talebinin söz konusu olabilmesi için hakkı işgal edilen paydaşın “intifadan men” koşulunu hayata geçirmesi gerekmektedir. İntifadan men; haksız işgal fiilini gerçekleştiren paydaşa karşı hakkı ihlale uğramış paydaş tarafından itiraz edilmesi ve bu haksız kullanımdan kaynaklı hukuki yollara başvurulmasıdır.
İntifadan men durumunun mahkemece kabul edilebilmesi için haksız işgalciye bir ihtarname ile bildirim yapılması bununla beraber el atmanın önlenmesi veyahut ortaklığın giderilmesi davasının açılması yeterlidir. Ancak burada belirtmek gerekir ki mirasçılar arasında açılacak ecrimisil davalarında dava öncesinde bir ihtarname göndermek bir dava şartı değildir.
Hakkı zedelenen paydaş, kural olarak intifadan men şartını gerçekleştirmedikçe ecrimisil davası açamaz. Yargıtay 8. Hukuk Dairesi 26.11.2019 tarih ve 2018/4319 E., 2019/10549 K. sayılı ilamında intifadan men şartını ve istisnalarını şu şekilde ifade etmiştir:
“Kural olarak, men edilmedikçe paydaşlar birbirlerinden ecrimisil isteyemezler. İntifadan men koşulunun gerçekleşmesi de, ecrimisil istenen süreden önce davacı paydaşın davaya konu taşınmazdan ya da gelirinden yararlanmak isteğinin davalı paydaşa bildirilmiş olmasına bağlıdır.
Ancak, bu kuralın yerleşik yargısal uygulamalarla ortaya çıkmış bir takım istisnaları vardır. Bunlar; davaya konu taşınmazın kamu malı olması, ecrimisil istenen taşınmazın (bağ, bahçe gibi) doğal ürün veren yada (işyeri, konut gibi) kiraya verilerek hukuksal semere elde edilen yerlerden olması, paylı taşınmazı işgal eden paydaşın bu yerin tamamında hak iddiası ve diğerlerinin paydaşlığını inkar etmesi, paydaşlar arasında yapılan kullanım anlaşması sonucu her paydaşın yararlanacağı ortak taşınmaz veya bölümlerinin belirli bulunması, davacı tarafından diğer paydaşlar aleyhine daha önce bu taşınmaza ilişkin, elatmanın önlenmesi, ortaklığın giderilmesi, ecrimisil ve benzeri davalar açılması veya icra takibi yapılmış olması halleridir.
Bundan ayrı, taşınmazın getirdiği ürün itibariyle de, kendiliğinden oluşan ürünler; biçilen ot, toplanan fındık, çay yahut muris tarafından kurulan işletmenin yahut, başlı başına gelir getiren işletmelerin işgali halinde intifadan men koşulunun oluşmasına gerek bulunmamaktadır.”
ECRİMİSİL HESABI
Ecrimisil hesabı, hakimin kendi özel hukuk bilgisiyle hesaplayıp sonuca bağlayamayacağı yani teknik bir hesaplama türü olup ancak bilirkişi marifetiyle hesaplanabilir. Nitekim yerleşik Yargıtay içtihatlarında bu husus, “Ecrimisil hesabı uzmanlık gerektiren bir husus olup, taşınmazın niteliğine uygun bilirkişi marifetiyle keşif ve inceleme yapılarak ve taleple bağlı kalınarak haksız işgal tazminatı miktarı belirlenmelidir.
Alınan bilirkişi raporu, somut bilgi ve belgeye dayanmalı, tarafların ve hâkimin denetimine açık olmalı ve değerlendirmenin gerekçelerinin bilimsel verilere uygun şekilde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 266 vd. maddelerine uygun olarak açıklanması gereklidir.
Bu nedenle, özellikle tarım arazilerinin haksız kullanımı nedeniyle ürün esasına göre talep varsa, bu konudaki resmi veriler getirtilmeli, taşınmazın bulunduğu bölgede ekilen tarım ürünlerinin neler olduğu tarım il veya ilçe müdürlüğünden sorulmalı, ekildiği bildirilen ürünlerin ecrimisil talep edilen yıllara göre birim fiyatları ve dekara verim değerleri, hal müdürlüğünden ilgili dönem için birim fiyatlar getirtilmeli, bölgede münavebeli ekim yapılıp yapılmadığı, taşınmazın nadasa bırakılıp bırakılmadığı tespit edilmelidir.
Eğer, özellikle arsa ve binalarda kira esasına göre talep varsa, taraflardan emsal kira sözleşmeleri istenmeli, gerekirse benzer nitelikli yerlerin işgal tarihindeki kira paraları araştırılıp, varsa emsal kira sözleşmeleri de getirtilerek resen emsal araştırılmalı, dava konusu taşınmaz ile emsalin somut karşılaştırması yapılmalı, üstün veya eksik tarafları belirlenmelidir.” şeklinde ifade edilmiştir.
Sonuç itibariyle ecrimisil talebinde bulunabilmek için; kötüniyetli haksız işgalcinin haksız şekilde mal sahibinin mülkiyetinde bulunan bir eşyaya zarar vermesi ve bu zarar ile haksız eylem arasında illiyet bağının bulunması gerekmektedir. Tek mülkiyette ecrimisil talebi oldukça basit ve karmaşıklıktan uzak iken birlikte mülkiyet halinde yukarıda izah edilen hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.
